مواسات و تعاون، تقویت پیوند اجتماعی بین مردم

تعاون و همکاری در رشد و شکوفایی جامعه نقش بسزایی دارد. بدیهی است با گسترش فرهنگ تعاون، وحدت و هم دلی در جامعه حاکم و ابتکارها و نوآوری ها شکوفا می شود. دین مبین اسلام نیز کمک به هم نوعان و همکاری در کارهای نیک را به مردم سفارش می کند. در جهان امروز برای کسب توفیق و سرافرازی در امور اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به همکاری نیازمندیم. بر این اساس، انسان ها برای رسیدن به اهداف بلند و عالی خویش همواره باید آیه شریفه «تعاوَنوُا عَلَی البِرِّ وَ التَّقْوی» را الگوی رفتار خویش قرار دهند. بی گمان، ارزش های معنوی و نتایج مفید اقتصادی تعاون، از دلایل مهم راه یابی آن به متن قانون اساسی جمهوری اسلامی بوده است. روز تعاون، روز احیای ارزش های مبتنی بر هم بستگی و مشارکت، اتحاد، اصول اخلاقی، صداقت و مسئولیت پذیری اجتماعی است.

تعاونی چیست؟

تعاونی ها، واحدهای کوچک اقتصادی ویژه ای هستند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، در تولید ملی، کارآفرینی و جذب نیروی کار، با افراد جامعه مشارکت می کنند و غالبا مالکیت مستقلی دارند. در واقع، تعاونی ها، سازمان هایی مردمی هستند که از سوی خود اعضا و با اختیار کامل آنها تشکیل و منطبق با اصول بین المللی تعاون اداره می شوند. از آن جاکه تعاونی ها در فرآیند رشد و تعالی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه تأثیر بسزایی دارند، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صورت گسترده به آن پرداخته شده است. اصل 44، مهم ترین اصلی است که در قانون اساسی در مورد تعاونی ها آمده است که در آن به طور مشخص، تعاون را یکی از بخش های سه گانه نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران معرفی می کند.

بر اساس این ماده، نظام اقتصاد ایران بر سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامه ریزی منظم و درست استوار است. به طور خلاصه، تعاونی ها از بُعد اقتصادی به عدالت، از نظر سیاسی به آزادی و از دیدگاه فرهنگی به ارزش های اخلاقی و دینی توجه دارند و بهترین جلوگاه پیوند مناسب میان اقتصاد، فرهنگ و سیاست شمرده می شوند.

تعاون از دیدگاه قرآن

آموزه ها، دستورها و تأکیدهای دین مبین اسلام بر کمک به هم نوعان، همکاری در کارهای نیک و یاری رساندن به نیازمندان است. مسائلی چون وقف، صدقه، قرض الحسنه و زکات، از این تأکید فراوان نشان دارد. در این میان، انسان در مسیر کمال خود ناچار از حیات اجتماعی و تعاون است و بی تردید، برای رسیدن به این کمال، به ابزارهای گوناگون نیاز دارد. در نتیجه، آدمی بنا بر عقل خویش، گاه حتی جماد و گیاه و حیوان را به خدمت می گیرد تا به هدف نهایی خود برسد. ازاین رو، افراد بشر ناگزیر از تشکیل اجتماعی بر پایه تعاون می شوند؛ یعنی همه برای هم کار کنند و همه از کارکرد هم بهره مند شوند.

قرآن کریم نیز به این حقیقت اشاره می کند: «ما خود معاش و روزی آنها را در حیات دنیا تقسیم کرده ایم و بعضی را بر بعضی برتری داده ایم تا بعضی از مردم، بعضی دیگر را به خدمت گیرند.» در آیه دیگری نیز در مورد تعاون و همکاری در نیکی ها چنین آمده است: «در نیکوکاری و پرهیزکاری یکدیگر را یاری کنید و در گناه و تجاوز، به یکدیگر یاری نرسایند.» بر این اساس، مسلمانان موظفند در کارهای نیک، همکاری کنند، ولی همکاری در اهداف باطل و نادرست ممنوع است و تعاونی ها از بهترین مکان ها برای همکاری در کارهای نیک به شمار می آیند.

تعاون در کلام معصومان

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله :

مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت درباره یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود، دیگر اعضا هم دردی خود را با آن عضو ابراز می دارند و به کمکش می شتابند.

مردم همیشه در خیر خواهند بود تا وقتی امر به معروف و نهی از منکر می کنند و در نیکی و پرهیزکاری به یکدیگر یاری می رسانند.

امام علی علیه السلام :

از حقوق واجب خدا بر بندگان، خیرخواهی به اندازه توان و یاری کردن یکدیگر برای برپایی حق در میان خود است.

تعاونی ها و مشارکت مردم در اقتصاد

تعاون، نوعی همکاری سازمان یافته مبتنی بر قواعدی خاص است که در پرتو مشارکت، همکاری و کمک متقابل مردم، نتایج اقتصادی معیّنی از آن انتظار می رود. این نتایج، حاصل مردم گرایی و شرکت دادن همه جانبه مردم در اداره امور جامعه است. در قانون اساسی به این مهم تصریح شده که یکی از اهداف جمهوری اسلامی، مشارکت همگانی مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش است. تعاونی ها به موجب بهره گیری از مدیریت مشارکتی حضور عامه مردم و اصل خودیاری، کانون های اقتصادی مردمی هستند که یک جریان بالنده اقتصاد سالم را تشکیل می دهند؛

جریانی که مبارزه و پیش گیری از آلودگی های اقتصادی مانند احتکار، تورّم، واسطه گری و گران فروشی را در دستور کار خود قرار می دهد و مردم را به عنوان گروه های فعال اجتماعی، در فرآیند توسعه اقتصادی، سهیم می سازد. جمهوری اسلامی با تقویت تعاونی ها، حس احترام به نفس و خودآگاهی را در میان طبقات متوسط و محروم جامعه تقویت می کند و آنها را از قدرتی که در اختیار دارند، آگاه می سازد.

تعاونی ها و افزایش صادرات

یکی از ویژگی های مهم تعاونی ها، همکاری و کار گروهی است. همچنین مهم ترین هدف واگذاری بخش های دولتی، مشارکت مردم و عمومی سازی تعاونی هاست. ازاین رو، با برنامه ریزی دقیق و هدایت شده و استفاده بهینه از ظرفیت های تعاونی و اجرایی، می توان حضور بخش تعاون را در اقتصاد ملی و افزایش صادارات کشور برجسته تر کرد. صادرات تعاونی ها تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی محدود می شود. عوامل داخلی عبارتند از: کمبود سرمایه، نبود اطلاعات کافی و ضعف مدیریت. عوامل خارجی نیز محدودیت های فنی و کاغذبازی دست و پاگیر اداری را در برمی گیرد. همچنین بخش تعاون به دلیل جلب مشارکت عمومی و گروهی، کارکردن اقشار مختلف مردم، افزایش سطح عمومی اشتغال، کارآفرینی مولّد، رقابت با محصولات خارجی، بهره مندی از تخفیف مالیاتی و استفاده از تسهیلات اعتباری مؤسسات مالی کشور، ممتازترین جایگاه را در افزایش صادرات کشور دارد.

بخش تعاون در برنامه چهارم و پنجم توسعه

با توجه به اهمیت بخش تعاون در حوزه اقتصاد، دو بند از سیاست های کلی برنامه پنج ساله چهارم (بندهای 47 و 48) و یک ماده مستقل از قانون برنامه چهارم (ماده 102) به توسعه بخش تعاون اختصاص یافت. نکته دیگر اینکه در خرداد ماه سال 1385، سیاست های اصل44 قانون اساسی و نیز سیاست های کلی توسعه بخش تعاون ابلاغ شد که جهش بلندی در توسعه اقتصاد کشور به شمار می آمد. اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بخش تعاون را یکی از پایه های نظام اقتصادی کشور دانسته و بر بخش خصوصی مقدم ساخته است.

دولت و نظام تصمیم گیری کشور، به کارآفرینی در سطح بالا و ظرفیت های بالقوه این بخش توجه ویژه ای دارد. بنا بر اصل 44 قانون اساسی، سهم بخش تعاون در اقتصاد ملی تا پایان برنامه پنج ساله پنجم، به 25 درصد افزایش می یابد. همچنین با ابلاغ بندهای الف، ب و ج سیاست های اصل44 قانون اساسی، پنجاه درصد از واگذاری ها به بخش تعاون تعلق می گیرد و این به معنای ایجاد شرایط مناسب برای رشد بخش تعاون به شمار می آید.

ویژگی تعاونی

تعاونی، همواره هزینه ها را کاهش می دهد و از فرصت ها به بهترین شیوه استفاده می کند. بر اساس سیاست های کلی اصل44، دولت در بخش تعاون، با استفاده از روش هایی مانند: تخفیف مالیاتی، ارائه تسهیلات اعتباری، حمایت از طریق مؤسسات مالی و نیز اقدام مؤثر برای کارآفرینی مولّد، زمینه را برای فعالیت های اقتصادی در مسئله خصوصی سازی گسترش می دهد. بهبود توان مندی و رقابت پذیری تعاونی ها می تواند هم وضعیت اقتصاد داخلی را تقویت کند و هم شرایط را برای مشارکت فعال مردم در عرصه های اقتصادی و خصوصی سازی فراهم آورد و با برطرف ساختن بسیاری از مشکلات، به رشد و توسعه امور اقتصادی در جامعه بینجامد.

تعاونی ها، کار جوانان و فارغ التحصیلان

یکی از مسائلی که در برخی تعاونی ها کمتر به آن توجه شده، به کارگیری نیروی اجرایی تحصیل کرده و متخصص به منظور پیشبرد اهداف تعاونی است. بنابراین، ضروری است از راه جذب جوانان، فرهیختگان و نیز تربیت نیروی اهل فن مرتبط با زمینه فعالیت، پیشرفت تعاونی ها را تضمین کرد. با توجه به تعداد بالای جمعیت جوانان جویای کار در ایران، لازم است زمینه کار مناسب برای آنها فراهم شود. درباره کار جوانان باید به این نکته توجه کرد که در حال حاضر، عرضه و تقاضای نیروی کار با هم هماهنگ نیست و احتمال افزایش میزان بی کاری در میان قشر تحصیل کرده و متخصص جامعه فراوان است.

در این میان، امکانات بالقوه بسیاری در بخش تعاون وجود دارد که می تواند زمینه کار بی کاران را فراهم آورد. به عبارت دیگر، زمینه بسیار مناسبی برای ایجاد واحدهای تولیدی، خدماتی و کارآفرینی برای همه قشرها به ویژه فارغ التحصیلان دانشگاه ها فراهم شده است که با توجه به محدود بودن فعالیت های دولتی می تواند در چارچوب تشکل های تعاونی صورت گیرد.

تعاونی ها و کار بانوان

حضور زنان در تشکل های خودیار و تعاونی ها، مناسب ترین شیوه برای شرکت آنها در فعالیت های اقتصادی است. زنان با تشکیل تعاونی های تولیدی، در کنار کار مولّد و جلوگیری از هدر رفتن سرمایه های کوچک، با کسب درآمد، نه تنها به خود، بلکه به معیشت خانواده کمک می کنند.

بنابراین، هدف از تأسیس تعاونی های زنان عبارت است از: بهبود وضعیت اقتصادی زنان، بالا بردن سطح تخصص و مهارت های ایشان، فراهم آوردن امکانات فعالیت های جمعی و مشارکتی در قالب تعاونی، ارائه طرح های مناسب کارآفرین باتوجه به فرهنگ و موقعیت جغرافیایی هر منطقه، تقویت هنرهای دستی و سنتی مورد توجه بانوان و بالا بردن کیفیت این هنرها با توجه به نیاز بازارهای داخلی و بین المللی. بر این اساس، جامعه باید با توجه به این گنجینه عظیم ملی؛ یعنی قدرت زنان و با ایجاد فرصت برابر و توجه به تفکر شایسته سالاری، زمینه را برای رشد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زنان فراهم آورد.

بخش تعاون در چشم انداز 1404 هجری شمسی

بر اساس سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در 1404 خورشیدی، کشوری است توسعه یافته، با جایگاه نخست اقتصادی، علمی و فن آوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی و الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین الملل. در راستای اهداف سند چشم انداز بیست ساله و سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری، توسعه بخش تعاون در نظر گرفته شده است. اهداف بخش تعاون در چشم انداز 1404 خورشیدی عبارت است از: تعامل با اقتصاد جهانی، ارتقای بهبود کیفیت زندگی مردم، بالا بردن سطح عدالت اجتماعی، بسترسازی برای رشد سریع اقتصادی، توزیع عادلانه ثروت میان اقشار مختلف جامعه و دست رسی سریع افراد جامعه به کالاهای مورد نیاز با قیمت متعادل.

تعاون و عدالت از نگاه مقام معظم رهبری

«یک کاری در این کشور وجود دارد که اگر وزارت تعاون نکند، هیچ دستگاه دیگری نخواهد کرد. یک کاری وجود دارد که فقط کار وزارت تعاون است. و من بر خلاف کسانی که تصور می کردند وزارت تعاون جدی نیست یا خوب است ادغام در فلان تشکیلات شود، من معتقدم نه؛ یکی از کارهای خوب دولت این است که وزارت تعاون را به وجود آورد و … وزارت تعاون بسیار جدی است. و لااقل برای این مرحله از اشتغال (که ما اینقدر نیاز به اشتغال داریم) به این تعاون ما نهایت نیاز را داریم. و من خواهش می کنم از همه برادران دولت که در دولت در جهت تقویت کار تعاون نظر بدهید و بحث کنید و رای دهید. این تعاون باید تقویت شود. تعاون وجودش خیلی لازم است برای اشتغالزایی؛ به نظر من هیچ دستگاهی در این کشور امکانات و وسعت کار تعاون در بعضی از بخشها را ندارد.»

بخش تعاون هم می تواند از لحاظ اقتصادی و اجتماعی، و حتی از لحاظ سیاسی برای کشور خیلی تعیین کننده باشد و هم در عین حال تاکنون مظلوم و مغفول عنه واقع شده است؛ این حقیقتی است…تعاون، مورد قبول و اعتقاد و اذعان حقیقی مسئولان کشور است…اعتقادم این است که اگر بخواهیم تعاون جایگاه خودش را از لحاظ اقتصادی، بخصوص در وضع کنونی کشور پیدا کند، بایستی ما حداقل ده برابر وضع فعلی، رشد و گسترش و کیفیت برای مجموعه تعاونی کشور در نظر بگیریم، یعنی هدف را باید ده برابر این قرار داد…از لحاظ محصول، از لحاظ کیفیت و از لحاظ پیداکردن مناطق نو برای فعالیت تعاونی – مناطقی که اصلاموردتوجه قرار نداشته – مجموعا باید ده برابر کار بشود. منظورم در یک برنامه بیست ساله نیست.

ایجاد اشتغال و تعاون

بلکه اگر تلاش و همت کنید، در همین برنامه سومی که در آینده نزدیک در انتظارش هستیم، واقعا شما می توانید این گونه برنامه ریزی کنید. من وقتی در وضع کشور خودمان نگاه می کنم، می بینم یکی از چیزهایی که می تواند جلوی این بی عدالتی را به شکل منطقی و اصولی سد کند، همین کار تعاونی است. به همین خاطر است که من به تعاون اعتقاد دارم؛ نه از باب این است که دنیا تعاون را پذیرفته، یا فرضا فلان کشورها تعاون می کنند؛ از این باب است که می بینم در این وضعی که متاسفانه گرفتارش هستیم، تعاون در کشور ما می تواند سرانگشت گره گشایی باشد.

یکی از راه حل‌ها و اساسی ترین و منطقی ترین و بنیادی ترین کارهایی که می‌تواند در این کشور برای استقرار عدالت انجام بگیرد، «تعاون» است. این یک بعد قضیه است و خوشبختانه بعد دیگر قضیه هم این است که همین تعاون می تواند کشور را از لحاظ اقتصادی هم نجات بدهد.

من با مسئولان کشور، با رئیس جمهوری محترم، با مسئولان محترم دولت – چه اقتصادی و چه دیگران – بارها این را تکرار کرده ام و گفته‌ام که نقطه بن‌بست شکن‌مان، عبارت است از ایجاد اشتغال، آن هم از منابع نو و «تعاون» می تواند یک بازوی قوی در این راه باشد. مشکل تعاون را واقعا پیش ببرید. بروید یک حرکت بزرگ را انجام بدهید. حالاکه آمدید مشغول این کار شدید، واقعا بروید بن بست گشایی کنید.

یکی از کارهای مهم هم همین تبلیغات است. از حرفهای من هم هر مقداری که به نفع این کار شماست، پخش بشود ولی شما به این اکتفا نکنید؛ بروید با صدا و سیما در میان بگذارید؛ ده فیلم داستانی شیرین کوتاه ده دقیقه ای در زمینه تعاون درست کنید، تا هر جوانی وقتی که نگاه کرد، تشویق و ترغیب بشود.

کمک به دیگران (تعاون)، درجه‌ای از مواسات است و مواسات، درجات بسیار بالاتری هم دارد

أمیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید: «ما حُفِظَتِ الأخُوَةُ بِمِثلِ المُواسات» برادری با هیچ وسیلۀ دیگری، مانند مواسات حفظ نخواهد شد.

البته کمک‌کردن به آسیب‌دیدگان، یک درجه‌ای‌ از مواسات است و مواسات، درجات بسیار بالاتری هم دارد. امام باقر(ع) از کسی پرسیدند: مواسات شما در چه حدی است؟ آنها گفتند در این حد که به فقرای‌مان رسیدگی می‌کنیم و بعد هم، برخی از رفتارهای معمولِ خوبِ اخلاقی را ذکر کردند. حضرت این رفتارها را ناکافی دانستند، انتظاری که حضرت داشتند این بود که راحت از پول همدیگر بردارند و مرزی بین مالکیت فردی‌شان نباشد. آن شخص گفت ما این‌طوری نیستیم. یا حَجّاجُ، کَیفَ تَواسیکُم؟ قُلتُ: صالِحٌ یا أبا جَعفَرٍ. قالَ: یُدخِلُ أحَدُکُم یَدَهُ فی کیسِ أخیهِ فَیَأخُذُ حاجَتَهُ إذَا احتاجَ إلَیهِ؟ قُلتُ: أمّا هذا فَلا! فَقالَ: أما لَو فَعَلتُم مَا احتَجتُم

امام باقر(ع) دربارۀ اخوت- به شیعیان‌شان می‌فرماید: «لَمْ تَتَوَاخَوْا عَلَى هَذَا الْأَمْرِ وَ إِنَّمَا تَعَارَفْتُمْ عَلَیْهِ» شما در راه ولایت با هم برادری نکرده‌اید، فقط همدیگر را می‌شناسید؛ این برادری نیست! پس اخوت و برادری مفهوم بسیار عمیقی است. از امام صادق(ع) پرسیدند: حقوق برادران دینی بر یکدیگر چقدر است؟ فرمود نمی‌گویم؛ طاقتش را ندارید.اصرار کردند، حضرت همه‌اش را نفرمودند و فقط چند موردش را بیان کردند و فرمودند همین مقدار بس‌تان است.

اگر در معرض امتحان مواسات و اخوت باشیم کار خیلی سخت است! در یک روایت دیگر، أمیرالمؤمنین(ع) از برادری نکردن مؤمنان با یکدیگر گله می‌کردند؛ می‌فرماید: «إِنَّمَا أَنْتُمْ إِخْوَانٌ عَلَى دِینِ اللَّهِ مَا فَرَّقَ بَیْنَکُمْ إِلَّا خُبْثُ السَّرَائِرِ وَ سُوءُ الضَّمَائِرِ فَلَا تَوَازَرُونَ وَ لَا تَنَاصَحُونَ وَ لَا تَبَاذَلُونَ وَ لَا تَوَادُّون‏» شما بر اساس دین با هم برادر هستید، چیزی شما را از همدیگر جدا نکرده مگر خبث باطن و بدی ضمائر شما. آن‌وقت، نه همدیگر را در مشکلات کمک می‌کنید،نه دلسوز همدیگر هستید، نه به همدیگر بذل و بخشش می‌کنید و نه با همدیگر دوستی می‌کنید.

مفهوم مواسات (تعاون) فراتر از صدقه‌دادن است و نمی‌تواند سکولار باشد

ابعاد اجتماعی اخوت، مواسات و بالاتر از آن، انفاق که انواع پرداخت‌ها و از خودگذشتگی‌ها را نشان می‌دهد. بنده تعجب می‌کنم چرا وقتی از مواسات، حرف می‌زنیم بعضی از نیروهای به‌ظاهر انقلابی و باسواد، تلقی می‌کنند که مواسات یک صفت اخلاقی در حد صدقه‌دادن و کمک‌های مؤسسۀ خیریه است، لذا می‌گویند «اینها در غرب هم هست! شما ما را از عدالت‌خواهی به صدقه‌دادن و کار خیریه کردن فروکاستید!»

می‌گویند «مواسات یعنی صدقه‌دادن!» این‌ چه برداشتی است که بعضی‌ها دارند؟! مفهومی مثل مواسات با صدقه‌دادن خیلی فرق می‌کند و بسیار بالاتر از آن است و نمی‌تواند سکولار باشد. البته آموزش دینی در مدارس‌مان و بسیاری از تبلیغات دینی، به‌طور ناخواسته نوعاً سکولار هستند.

برخی تصور می‌کردند دین برای ادارۀ جامعه حرفی ندارد لذا سراغ افکار غربی رفتند

اصلاً چرا ما به دین، نگاهِ سکولار داریم؟ اوایل انقلاب، برخی افراد، انقلابیِ شش‌آتشه بودند اما به دین، سکولار نگاه می‌کردند، همان‌ها الان از ضدانقلاب‌هایی هستند که امید صهیونیست‌ها به‌حساب می‌آیند. چرا الان به اینجا رسیدند؟ چرا غرب‌گرای مطلق شدند؟ چون فکر می‌کردند که دین در مقام ادارۀ جامعه، نمی‌تواند حرفی داشته باشد، لذا به سراغ افکار غربی رفتند. بعضی‌ها امروز همین تلقی اشتباه را دارند و فکر می‌کنند مواسات پاسخی برای حل مشکلات اقتصادی جامعه نیست و طرحی برای نظام اقتصادی نیست که به عدالت منجر بشود و محور تمدن باشد.

کدام مفهوم دینی غیرانقلابی است؟ مثلاً آیا دعای کمیل، گریه برای أباعبدالله‌الحسین(ع) یا نماز جماعت، مسائل فردی و غیرانقلابی هستند؟ طلبه‌ای که فکر کند مواسات یعنی صدقه‌دادن، حتماً فکر می‌کند نماز جماعت یعنی عبادتِ محض بدون سیاست! اگر کسی فکر کند بُعد سیاسی نماز جماعت بر بُعد معنوی‌اش غلبه ندارد، دین خدا را اشتباه فهمیده است، مگر می‌شود دین، مردم را روزی سه بار در مسجد، کنار همدیگر جمع کند اما غرض سیاسی نداشته باشد؟!

کدام حکم فردیِ دین هست که بُعد سیاسی نداشته باشد؟!

اصلاً کدام حکم فردیِ دین هست که بُعد سیاسی نداشته باشد و حالا مواسات، دومی‌اش باشد؟ حضرت امام(ره) به گریه و به ثواب یک‌ قطره اشک برای امام‌حسین(ع) از جنبۀ سیاسی‌اجتماعی نگاه می‌کرد و می‌فرمود: اینکه در روایات برای یک قطره اشک، این‌قدر ثواب ذکر شده است، نشان می‌دهد که اهل‌بیت(ع) از اول نقشه داشتند، این‌همه ثواب به‌خاطر عاطفۀ شما که جنبۀ فردی دارد نیست؛ ثوابش به‌خاطر تظاهرات حب‌الحسین است که اثر سیاسی دارد، یعنی قدرت‌بخش به جامعه است. (چرا خداوند تبارک و تعالى براى اشک و حتى یک قطره اشک و حتى تباکى، آن‌قدر ثواب داده است؟…مهم آن جنبه سیاسى است که ائمۀ ما در صدر اسلام نقشه‌اش را کشیده‌اند که تا آخر باشد و آن، این [که‏] اجتماع تحت یک بیرق، اجتماع تحت یک ایده و هیچ چیز نمى‏تواند این کار را به مقدارى که عزاى حضرت سید الشهدا در او تأثیر دارد، تأثیر بکند؛ صحیفه امام/‏ 16 /344)

مفهوم مواسات خیلی سیاسی‌تر از عدالت است

امام(ره)، به‌عنوان یک فقیه، دلیل می‌آورد و می‌فرماید: به همین دلیل است که اگر گریه هم نکنی اما حالت گریه‌کردن (تباکی) داشته باشی، همان ثواب را دارد، برای اینکه به حب‌الحسین تظاهر کرده‌ای و این اثر سیاسی دارد.  امام می‌فرماید اهل‌بیت از اول برای آثار سیاسیِ عزاداری و گریه، نقشه داشتند. بعضی‌ها اسم خودشان را انقلابی می‌گذارند اما بویی از مکتب امام(ره) نبرده‌اند! ایشان می‌فرمود: «و اللَّه اسلام تمامش سیاست است.» (صحیفه امام/ج‏1 /ص270)

مواسات خیلی سیاسی‌تر از عدالت است. مواسات مثل هر مفهوم دیگری در دین ما، هم ابعاد اجتماعی و هم ابعاد سیاسی دارد، علاوه بر اینها ابعادی دارد که می‌تواند منجر به طراحی نظامات اجتماعی بشود؛ یعنی نظامات حقوقی و نظام اقتصادی. بنده تعجب می‌کنم که بعضی‌ها از مواسات، فهم نظام اقتصادی نمی‌کنند! چطور بعضی‌ها تصور می‌کنند که مواسات یعنی همان صدقه‌دادن؟!

اولین اثر انفاق و مواسات، تقویت پیوند اجتماعی بین مردم است

اولین اثر بُعد اجتماعی انفاق، افزایش پیوند اجتماعی است. وقتی در جامعه‌ای، جنبۀ فردی انفاق، مواسات، زکات، خمس، جان‌دادن در راه خدا و به عبارتی «انفاق و مواسات به معنای اعم کلمه» برای تک‌تک افراد جا بیافتد و در جامعه ارزش بشود، پیوند اجتماعی بین مردم افزایش پیدا خواهد کرد و بخش عمده‌ای از مشکلات از بین می‌رود.

برخی تصور می‌کنند مواسات یعنی همین‌که ثروتمند به فقیر صدقه می‌دهد! مواسات از این عمیق‌تر است. ممکن است یکی از معانی مواسات صدقه باشد؛ البته گاهی این‌طور است. مواسات این است که به برادر دینی‌ات می‌گویی «من نباید بیشتر از تو داشته باشم، این مقدار از آنچه دارم، تو بردار و ببر.» افزایش پیوند اجتماعی، اولین اثر انفاق و مواسات است.

اگر پیوند اجتماعی افزایش پیدا کند، بویی از «اخوت اسلامی» را استشمام خواهیم کرد

وقتی پیوند اجتماعی افزایش پیدا کند، تازه به قول أمیرالمؤمنین(ع) بویی از اخوت اسلامی را استشمام خواهیم کرد. امام باقر(ع) به آن فرد فرمود: اگر دست در جیب هم می‌کردید هیچ‌وقت نیازمند نمی‌شدید، هیچ‌کدام‌تان هیچ‌وقت فقیر نمی‌شدید.(…فَقالَ: أما لَو فَعَلتُم مَا احتَجتُم ؛ کشف‌الغمه/ ج2/ ص121) خدا هم هست و مؤثر است، خدا چُرت هم نمی‌زند. وقتی خدا ببیند شما این‌طوری با هم رفتار می‌کنید مقدرات عالم را برای‌تان عوض می‌کند؛ و اگر ببیند این کار را نمی‌کنید نابودتان می‌کند، یا لااقل اینکه گرفتارتان می‌کند.

اگر تک‌تک‌مان این کار را انجام بدهیم پیوند اجتماعی افزایش پیدا می‌کند. بروید بپرسید «پیوند اجتماعی چه ارزش فوق‌العاده‌ای است؟» خداوند به پیغمبرش فرمود: کسانی که با تو هستند اینگونه‌اند «اشدّاءُ علی الکُفّار رُحَماءُ بَینَهُم» (فتح/29) و اگر تمام پول‌های زمین و هرچه ثروت در زمین هست خرج می‌کردی تو آن را به‌دست نمی‌آوردی؛ پیوند اجتماعی این‌قدر فوق‌العاده است. اگر انفاق و مواسات، خیال‌پردازی و ایده‌پردازیِ صرف نباشد، بلکه روی زمین، عملیاتی بشود و در جامعه به یک فرهنگ و ارزش مبدل بشود، آن‌وقت اگر من هم اهل امساک باشم، فرزندم به من خواهد گفت: «چرا همه‌چیز را برای خودمان می‌خواهی؟ چرا پولت را در بانک گذاشتی؟ چرا این‌قدر خودخواه هستی؟ و…» لذا کم‌کم مجبور می‌شوم از این فرهنگ امساک، فاصله بگیرم.

اثر دوم فرهنگ مواسات این است که ابوموسی‌‌اشعری‌ها به علی(ع) تحمیل نمی‌شوند

اثر دوم فرهنگ مواسات در جامعه چیست؟ کسانی که لیبرالی فکر می‌کنند، دنبال اقتصاد لیبرالی هستند، عاشق لیبرال‌ها یا مرعوب لیبرال‌ها هستند و فکر می‌کنند دنیا کدخدایی دارد، در این جامعه رأی نمی‌آورند. این اولین اثر سیاسی مواسات است. ولی اگر فرهنگ مساوات در جامعه نباشد، طبیعتاً کسانی رأی می‌آورند که اهل مواسات نیستند بلکه اهل رانت هم هستند.

کسانی که از حکومت، خیلی انتظار عدالت دارند، به این نکته توجه کنند: آیا در دنیا حکومت عادلانه‌ای مثل حکومت علی‌بن‌ابیطالب، داشته‌ایم؟! اما در همین جامعه و در حکومت عادلانۀ علی(ع)، مردمِ پابرهنه، ابوموسی اشعری را به علی(ع) تحمیل کردند؛ یعنی کسی را که با رانت، قطار قطار شتر از بیت‌المال دزدیده بود. در چنین جامعه‌ای، کار أمیرالمؤمنین(ع) جلو نمی‌رود.

اثر دوم فرهنگ‌شدن مواسات در جامعه این است که ابوموسی‌ اشعری‌ها به أمیرالمؤمنین(ع) تحمیل نمی‌شوند. مردم می‌بینند که أمیرالمؤمنین(ع) زاهد است و می‌دانند که پول از پاروی ابوموسی اشعری بالا رفته، خانۀ میلیاردی دارد و…، باز هم ابوموسی اشعری را به علی(ع) تحمیل می‌کنند! آن‌وقت این ابوموسی اشعری نسبت به معاویه، حساسیتی ندارد.

ما الان سیاسیونی داریم که نسبت به آمریکا حساسیت ندارند. شما فکر می‌کنید کسی که در عرصۀ سیاست، لیبرال‌منش است و می‌گوید «ما باید در جامعۀ جهانی هضم بشویم» آیا جرأت و قدرت تفکر دارد که طرحی غیر از آنچه نظام سلطه برای جهان دیکته کرده، در کشور ایجاد بکند؟ این حرف عجیب و تازه‌ای نیست؛ حضرت امام می‌فرمود مسئولی که درد محرومیت نکشیده باشد، نمی‌تواند برای مردم کار کند. رهبر معظم انقلاب هم فرمود که اشرافیت را باب نکنید. اگر مسئول شدی، خواهش می‌کنم برای آقازده‌ات حتی اگر شایستگی دارد و ژن خوب هم دارد، رانت‌ ایجاد نکن.

امیدوارم مجلس شورای اسلامی، نظام ‌اقتصادی و بانکی ما را متحول کند

ابوموسی اشعری‌ها هیچ‌وقت ساختارهای اقتصادی جامعه را عدالت‌زا نخواهند کرد. من امیدوار هستم مجلس شورای اسلامی ما را ناامید نکند و نظام پولی، اقتصادی و بانکی را متحول کند. نظام بانکی ما لیبرالی است، اگر بنا باشد در مجلس شورای اسلامی هم انقلابی‌هایی داشته باشیم که مفهوم مواسات را سکولار و فردی می‌دانند، این‌طور افراد برای الگوی عدالت در اقتصاد حتماً سراغ الگوهای غربی می‌روند.

بسیاری از این دوستانِ انقلابی ما نیاز به آموزش دارند. انقلابی‌بودن فقط به‌خاطر جهت‌گیری مواضع نیست، باید مشکل را حل کنید. اگر مرد ایجاد تحول نیستید از مقام معظم رهبری عذرخواهی کنید و از مجلس بیرون بروید، بگویید: شما امسال از ما تحول خواستی ولی ما مرد ایجاد تحول نیستیم. رهبر انقلاب به شما امیدوار است و این مسئولیت شما را سنگین می‌کند. ببینیم که آیا می‌توانید تحول ایجاد کنید یا نه؟

اثر سوم فرهنگ مواسات «اقتصاد جمعی» است

مواسات یعنی اینکه باهم کار کنیم و پول در بیاوریم. باهم کار کنیم و پول در بیاوریم یعنی تعاون کنیم و به صورت جمعی کار اقتصادی انجام بدهیم؛ این الگوی اصلی آیت‌الله شاه‌آبادی برای اقتصاد جامعۀ اسلامی است. مقاله‌ای را که آقای حجة‌الاسلام یوسفی در این زمینه نوشته‌اند حتماً ببینید. کتاب دیگری را به نام «جنگ سرد ایران و آمریکا» که آقای رنجبر و آقای ترابی نوشته‌اند، هم حتماً ببینید، آنجا یک فصل مربوط به دیدگاه‌های راهبردی آیت‌الله شاه‌آبادی است، ایشان هشتاد سال پیش نبرد دو تمدن را پیش‌بینی ‌کردند.

آقای شاه‌آبادی بر اساس یک دیدگاه راهبردی برای شکل‌گیری تمدن عظیم اسلامی مقابل تمدن غرب، به تهران آمدند. ایشان یک نابغۀ برجسته است. وقتی ایشان به تهران آمدند تا آنجا که توانستند در مساجد، صندوق قر‌ض‌الحسنه راه انداختند. ایشان در تهران دعای ندبه و دعای کمیل راه انداختند، او یک فرد به شدت سیاسی بود. بعدها نتیجۀ کارهای ایشان به تشکیل هیأت‌های مؤتلفه اسلامی منجر شد. نتیجۀ کارهای هیأت مؤتلفه هم کمک‌کردن به امام(ره) برای انقلاب بود. بنابراین قطعاً یکی از بنیان‌گذاران انقلاب اسلامی شخص حضرت‌ آیت‌الله شاه‌آبادی(ره) محسوب می‌شود.

من شما را دعوت می‌کنم به اندیشه‌های راهبردی حضرت آیت‌الله شاه‌آبادی مراجعه کنید. مقام معظم رهبری می‌فرمود که حضرت امام(ره) هم شاگرد، هم مرید و هم عاشق آقای شاه‌آبادی بودند. من بخشی از یک مقاله را که در کنگرۀ بزرگداشت مرحوم شاه‌آبادی استاد عرفان حضرت امام، ارائه شده برای‌تان می‌خوانم. این کنگره حدود ده‌سال پیش در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ امام خمینی برگزار شد. آیت‌الله شاه‌آبادی بزرگ‌اندیشمند جهان اسلام است که یک شاگرد او حضرت امام بود. امام هر موقع نام آقای شاه‌آبادی را بیان می‌کردند می‌فرمودند «روحی له الفدا». امام در مورد آقای شاه‌آبادی می‌فرمودند اگر ایشان هفتاد سال در قم درس داشتند، من تماماً پای‌ درس‌شان می‌رفتم، چون هربار حرف تازه دارند.

آقای شاه‌آبادی: علت‌العللِ تمام این مفسده‌ها جهل مسلمانان به امور اجتماعی و اقتصادی اسلام است

آقای شاه‌آبادی به مواسات اینطور نگاه می‌کنند: «علت‌العللِ تمام این مفسده‌ها جهل مسلمانان به امور اجتماعی و اقتصادی اسلام است»، بنده خدمت حضرت آیت‌الله شاه آبادی عرض می‌کنم؛ چهل سال بعد از انقلاب هنوز بعضی از انقلابیون هم همین جهل را دارند. ایشان می‌فرماید «اگر مسلمانان، اسلام را درست می‌شناختند و به آن عمل می‌کردند جامعۀ اسلامی دچار این‌همه مفسده نمی‌شد.»

اصل کتاب «شذرات المعارف» که اکثر دیدگاه‌های اجتماعی-سیاسی آیت الله شاه آبادی در آنجا بیان شده، پیش حضرت امام بود، ساواکی‌ها این کتاب را بردند، بخش‌هایی از این کتاب مانده است. این قصه‌ها خیلی دقیق است. یک جای دیگری از همین کتاب می‌فرماید: «اسلام را به عنوان دین فردی به ما معرفی کرده‌اند» اثراتش الان هم هست. حالا از مقاله برای‌تان بخوانم؛ «وی در نوشته‌هایش مبنای سکولار و نگاه طبیعت‌گرای الگوهای اقتصادی غربی و شرقی را به شدت نفی می‌کند».

«اقتصاد اخوتی»؛ طرح آقای شاه‌آبادی در مقابل اقتصاد آزاد غرب

ایشان در نقد اقتصاد غربی لیبرال می‌فرماید: «در عمل، اقتصاد آزاد غرب تابع قانون الحکمُ لِمَن غَلب می‌شود. حاکمیت برای شخص مسلط می‌شود که ملاک حیوانات درنده است» ایشان هشتاد سال پیش این مطالب را می‌فرمایند؛ «اقتصاد آزاد در غرب یعنی سبُعیّت و وحشی‌گری». ایشان اینجا نقش دولت اسلامی را که باید زیر نظر ولیّ‌فقیه باشد توضیح می‌دهد. نقش دولت این است که اجازه ندهد رقابت آزاد مطلق باشد. اگر رقابت آزاد باشد نتیجه تابع همان پنج‌ درصد یا یک درصد پول‌دار می‌شود، یعنی آنها حاکم می‌شوند. چون هرکسی جلو افتاد بقیه به او نمی‌رسند و ضریب جینی بالا می‌رود. نقد ایشان برای سیستم اقتصادی غرب فوق‌العاده است.

ایشان در مقابل این اقتصاد وحشی غرب، یک طرح دارد. ایشان طرح خودش را از قرآن گرفته است. از آقای شاه‌آبادی یاد بگیریم چگونه مفاهیمی را که خیلی‌ها اخلاقی، فردی یا حداکثر اینکه اجتماعی می‌دانند، ایشان همان مفاهیم را «نظام‌ساز و تمدن‌ساز» می‌داند. ایشان می‌فرماید: بر اساس آیۀ «و اعتَصِموا بِحبلِ الله جمیعاً و لا تفرَّقوا و اذکرو نعمة الله علیکم إذ کنتم اعداءً فألَّف بین قلوبِکُم فأصبَحتُم بنعمته اِخوانا» (آل عمران،103) از «اخوانا» ما اقتصاد اخوتی می‌خواهیم. اقتصاد اخوتی ملاک اصلی یا اصلی‌ترین بخش اقتصاد است، البته ایشان بخش‌های دیگر اقتصادی را نفی نمی‌کند.

دو سال پیش در همین جلسه می‌گفتیم که بچه‌های مسجد و هیئت، سرمایه‌های خودشان را روی هم بگذارند و فعالیت اقتصادی انجام بدهند… بعضی‌ها از ما انتقاد می‌کردند که «چرا می‌گویی بروند دنبال پول در آوردن؟ اینکه اقتصاد لیبرالی است!» تفاوت اینجاست که اقتصاد لیبرالی دعوت فردی به کسب پول می‌کند نه دعوت جمعی!

چرا کشور ما در سهولت ایجاد کسب و کار باید جزو آخرین کشورها باشد؟!

ما می‌گوییم دولت کمتر در اقتصاد دخالت بکند، دولت نباید دخالت بیجا بکند. چرا کشور ما را به این روز رساندند که در سهولت ایجاد کسب و کار، جزو آخرین کشورها هستیم؟ مقصر کیست؟ مجلس شورای اسلامی به داد این کسب و کار برسد. قوۀ قضائیه کسانی را که جلوی کاهار را می‌گیرند، مجازات کند.

مجلس و قوۀ قضائیه باید بررسی کنند و ببینند چه کسانی در دولت و دستگاه‌های اجرایی، مانع سهولت کسب و کارها می‌شوند و جلوی راه تولیدکننده‌ها و کارآفرین‌ها سنگ می‌اندازند؟ گرفتن دزد‌ها تحول نیست، تحرک است که وظیفۀ عادی است، از قوۀ قضائیه واقعاً تقاضا می‌کنم، کسانی که کارها را راه نمی‌اندازند بگیرد. جالب است که بعضاً حتی دولت‌ها هم عوض می‌شوند ولی اینها سر جای‌شان هستند!

چرا رهبر انقلاب، بیانیۀ گام دوم را خطاب به جوان‌ها نوشتند، نه خطاب به دولت؟

آقای شاه‌آبادی یک فقیه زبردست بودند که نبوغ علمی داشتند و در جوان‌ترین سن به درجۀ اجتهاد رسیدند. «آیت‌الله شاه‌آبادی سعادت اخروی و دنیوی جامعه اسلامی را در گرو وحدت و اخوت اسلامی می‌داند.» عبارت‌ها را از این مقاله بخوانم: «مهم‌ترین سیاست‌ها برای رسیدن به هدف‌های عالی اسلامی در تمام عرصه‌ها از جمله عرصۀ اقتصادی دو چیز است؛ سیاست تحصیل عِدّه، سیاست فراهم‌کردن عُدّه. سیاست تحصیل عِده یعنی نیروی انسانی هم‌فکر و متحد. سیاست فراهم کردن عُده یعنی امکانات اقتصادی، مالی و تشکیلاتی».

اصلاً چرا ما در این‌باره صحبت می‌کنیم؟ ما اینجا این مسائل را می‌گوییم برای «تحصیل عِدّه و فراهم‌شدن نیروهای هم‌فکر و متحد» به‌خاطر اینکه راه بیافتیم و این اقتصادِ اخوتی را راه بیندازیم. شما تصور می‌کنید که از اخوت اسلامی، نظام در نمی‌آید؟ مگر آقای شاه‌آبادی نفرمود اول، آدمش را می‌خواهیم؟ آقای شاه آبادی می‌فرماید «سیاست تحصیل عِده، بر سیاست فراهم‌کردن عُدّه مقدم است». تحلیل بنده این است که بر همین اساس، مقام معظم رهبری بیانیۀ گام دوم را خطاب به جوان‌ها نوشتند، نه خطاب به دولت، یعنی ما عِدّه می‌خواهیم؛ عِده‌ای که مسئولیت را درک کنند، دور هم جمع بشوند و بسیاری از مسائل را خودشان حل کنند، آن‌وقت دولت در بخش‌هایی که نابجا بزرگ شده است، کوچک بشود.

اخوت به‌عنوان نخ تسبیح، تمام رفتارها و روابط اقتصادی را به‌هم پیوند می‌زند

ایشان می‌فرماید: تحصیل عِدّه ممکن نیست مگر به اخوت و برادری اسلامی. بنابراین مسلمانان باید با تعاون و همکاری به رفع نیازهای خود اقدام کنند. در حقیقت اخوت به عنوان نخ تسبیح، تمام رفتارها و روابط اقتصادی را به هم پیوند می‌زند. بنابراین اخوت را از احکام سیاسی-الهی می‌داند.

 به همین خاطر است که انتظار نداریم انقلابی‌ها اخوت و مواسات را به معنای صدقه‌دادن تصور کنند. اگر کسی بگوید: ما زرنگ هستیم، هرکدام از ما می‌رویم و برای خودمان کارخانه می‌زنیم و پولدار می‌شویم و بعد، اگر کسی نیاز داشت، من از سودم به او مالیات می‌دهم… می‌گوییم: خُب اینکه در غرب هم هست! اگر راست می‌گویید بروید باهم کار کنید.

حدود چهارسال پیش به مجموعه‌ای از افراد که در جشنوارۀ عمار، فیلم می‌ساختند، گفتم: آیا حاضر هستید به‌صورت جمعی کار هنری انجام بدهید؟ یعنی چند نفری با هم، فیلم‌نامه را بنویسید و کارگردانی کنید و… خیلی سخت است کار هنری، چند نفره انجام بشود. اخیراً بعضی از فعالان شعر آئینی، چند نفره دور هم می‌نشینند و شعر می‌گویند. حالا اینکه «شعر مال کدام‌یک از اینهاست؟» دیگر برایشان مطرح نیست. آنها دنبالِ کشیدن به سمت خودشان نیستند، این کار، می‌تواند الگوی کارِ اقتصاد هم باشد. وقتی چند نفری می‌شود شعر گفت، آیا چند نفری نمی‌شود با همدیگر کارخانه راه انداخت؟ نظر آیت‌الله شاه آبادی این است: «در حقیقت، اخوت به عنوان نخ تسبیح، تمام رفتارها و روابط اقتصادی را به هم پیوند می‌زند».

یگانه‌ راه کامیابی جامعۀ اسلامی در عرصه‌های اقتصادی، تعاون و همیاری مسلمانان است

«آیت‌الله شاه‌آبادی کارکرد اخلاق اسلامی را یک‌نوع کارکرد فردی نمی‌داند، بلکه باور دارد که قرآن کریم به عنوان منبع اصلی معارف اسلامی، با اسلام انفرادی تناسبی ندارد. وی با نهادهای اقتصادی که مبتنی بر اصالت فرد باشد(مانند بانک‌ها) به شدت مخالفت می‌کند و آنها را سرچشمۀ خیانت و تضییع حقوق مردم می‌داند.»

«آقای شاه‌آبادی مدعی تأسیس نهاد‌های اقتصادی جدیدی بر اساس مبانی اسلامی است. آیت‌الله شاه‌آبادی یگانه‌ راه کامیابی جامعۀ اسلامی در عرصه‌های اقتصادی و تأمین نیازهای اقتصادی و مالی جامعه را تعاون و همیاری مسلمانان می‌داند.»

معنای اصل رقابت

«در درون الگوی اقتصادی آیت‌الله شاه‌آبادی جایی برای اصل رفتاری رقابت وجود ندارد». اصل رقابت یک معنایش این است که اطلاعات، شفاف باشد، اینکه همه دسترسی به اطلاعات داشته باشند، ایراد ندارد. اما رفتار رقابتی که هرکسی وحشی‌تر و زوردارتر باشد، پول‌دارتر هم باشد، این را صحیح نمی‌دانند.

«وی مبتنی بر مبانی هستی‌شناختی اسلامی، اصل رفتاری تعاون در درون الگو و رقابت با بیرون آن را یگانه اصل رفتاری اسلامی معرفی می‌کند». همچنین: «از نکته‌های بسیار مهم و خسارت‌بار، عدم توجه کافی جامعۀ علمیِ اسلامی به دیدگاه‌های اقتصادی وی(آقای شاه‌آبادی) است. شاید بتوان مدعی شد حجم مطالب اقتصادی که وی بر اساس توحید در خالقیت و ربوبیت خداوند متعال برای نخستین بار ارائه داده، بیشتر از حجم مطالب اقتصادی می‌باشد که مانند آدام اسمیت ارائه داده است» اما چند قرن، بسیاری از اندیشوران دنیا روی دیدگاه‌های اقتصادی امثال آدام اسمیت کار علمی کردند و آن را تکمیل کردند و به عنوان یک الگو به خورد همه دادند؛ من‌جمله بعضی از مسئولین کشور ما. کمااینکه برخی از مسئولین ما می‌گفتند: تا در اقتصاد رقابت نباشد و بعضی‌ها ورشکسته نشوند آن اقتصاد، اقتصاد نمی‌شود.

بر اساس دیدگاه آقای شاه‌آبادی باید گفت: «ای مردم شهر، ای فعالان اقتصادی یک شهر! مگر شما مرده بودید که زیر بغل این جوان‌ها را بگیرید تا اینها در کار اقتصادی، زمین نخورند؟ شما چه کار می‌کردید؟ مسئولینِ شما چه‌کار می‌کردند؟»

نقش ائمۀ جمعه در راه‌اندازی کسب و کار چیست؟

از دبیر محترم ائمۀ جمعه پرسیدم: نقش ائمۀ جمعه در راه‌اندازی کار و کسب در شهر، در استان دقیقاً چیست؟ فرمودند بعضی‌های‌شان فعال هستند ولی دستورالعمل مشخصی در این زمینه نیست. جوان‌هایی که می‌خواهند کارگاه راه بیندازند اگر به امام جمعه مراجعه نکنند، به چه کسی باید مراجعه کنند؟ معنای امام جمعه چیست؟ نماز را که دیگران هم می‌توانند بخوانند.

رسول خدا(ص) یک نفر را دیدند، فرمودند چند وقت است نیامده‌ای. گفت آقا لباس نداشتم. آقا فرمود که همسایه‌ها و برادران دینی‌ات هم نمی‌توانستند به تو لباس بدهند؟ گفت نه کسی به من لباس نداد، حضرت فرمود آنها برادر نیستند. در داستان دیگری، کسی پیش حضرت رسول(ص) اظهار فقر کرد، حضرت فرمود چیزی داری؟ گفت یک فرش دارم و یک ظرف، فرمود فرش را لازم داری، ظرف را بیاور. چند نفر را صدا زد و فرمود: این ظرف را چند می‌خرید؟ ظرف را فروخت و پولش را به او داد و فرمود برو در بازار کار کن. در روایت هست: «العلماء ورثة الانبیاء» (کافی/ج1/ص32) امام جمعه یعنی این!

عباس(ع) چگونه برای حسین(ع) مواسات کرد؟

در زیارت أباالفضل‌العباس می‌خوانیم: «أَشْهَدُ لَقَدْ نَصَحْتَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَخِیکَ فَنِعْمَ الْأَخُ الْمُوَاسِی‏» (المزار/شیخ مفید/ص124) خوب برای برادرت حسین، مواسات کردی. آیا معنایش این است که «به حسین صدقه دادی؟!» نه، یعنی خودت را برای حسین، فدا کردی.

اباعبدالله(ع) فرمود: عباسم صدای العطش بچه‌ها را می‌شنوی؟ عرض کرد: «به روی چشم، هرچه تو بگویی. من فدای بچه‌های تو…» ببینید خدا باطن آدم‌ها را نگاه می‌کند و سرنوشت‌شان را با همان باطن تنظیم می‌کند. من زبان حال أباالفضل را این‌طوری تصور می‌کنم؛ یا حسین! من کجا؟ تو کجا مولای من؟ من فدای بچه‌های تو… آخرش هم فدای لب‌ تشنۀ بچه‌های حسین شد.

زیارت‌نامه‌ها تعابیر عارفانه‌ای دارد: «الاخُ المواسی» یعنی خوب مواسات کردی یا أباالفضل… عباس چطوری برای حسین مواسات کرد؟ یکی از جلوه‌های مواساتش را ببینید: روز عاشورا با چندتا برادرش، خدمت أباعبدالله‌الحسین آمدند که «آقا اجازۀ میدان بده» بگذریم از اینکه امام حسین چه اشکی از ایشان گرفت، فرمود دیگر از حسین ناامید شده‌اید و می‌خواهید حسین را تنها بگذرید؟ گریه کردند. خواهرتان زینب بعد از شما چه کند؟ برای برادرهای غیرتی خودش روضه خواند. این برادرها ناله می‌زدند. بعد امام حسین(ع) به برادرهایش اجازه داد به میدان بروند.

آن‌وقت اباالفضل(ع) برادرهایش را جمع کرد و به آنها فرمود: شما زودتر از من بروید، می‌خواهم داغ برادر ببینم. فقط حسین نباشد که داغ برادر دیده، من می‌خواهم زودتر داغ برادر ببینم. وقتی شهید شدند یکی یکی کمک می‌کرد برادرها را به خیمه می‌آورد، نمی‌دانم داغ برادر چقدر سنگین است و اینکه کسی بدن برادرش را از روی زمین بردارد… عباس چه درکی پیدا کرد؟ آن‌وقت تا حسین(ع) آمد بدن عباس را بردارد گفت حسین، خواهش می‌کنم بدن من را روی زمین بگذار…

منبع: hawzah.net، donya-e-eqtesad.com، panahian.ir.